Włochy
Kraj: Włochy
Członek UE od: 1958 roku (od początku)
System polityczny: Republika
Stolica: Rzym
Powierzchnia kraju: 301 263 km2
Liczba mieszkańców: 57 600 000
Waluta: Euro
Położenie
--------------------------------------------------------------------------------
Włochy, Italia, Republika Włoska, Republica Italiana, państwo w południowej Europie, na Półwyspie Apenińskim, nad Morzem Śródziemnym oraz morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Jońskim i Adriatyckim; obejmuje również wyspy: Sycylię, Sardynię, Wyspy Liparyjskie, Poncjańskie, Toskańskie i Pelagijskie. Graniczy na zachodzie z Francją, na północy ze Szwajcarią i Austrią, na wschodzie ze Słowenią. Na terytorium Włoch znajdują się dwie enklawy - San Marino i Watykan.
Ludność
--------------------------------------------------------------------------------
Skład etniczny: Włosi (94,1%), Sardyńczycy (2,7%), Retoromanie (1,3%), ponadto Tyrolczycy, Słoweńcy, Albańczycy i Francuzi. Wyznania: katolicy (83,2%), protestanci (1%), bezwyznaniowcy (16,2%). Średnia długość życia: mężczyźni 74 lata, kobiety 81 lat.
Warunki naturalne
--------------------------------------------------------------------------------
Powierzchnia głównie wyżynno-górzysta. Na północy rozciągają się Alpy, z najwyższym szczytem Mont Blanc (4807 m n.p.m.) oraz rozległa Nizina Padańska z żyznymi glebami. W Alpach jeziora, m.in.: Lugano, Maggiore, Como, Iseo, Garda.
W południowej części Alp Wapiennych, pomiędzy dolinami Adygi i Piawy, leżą Dolomity. Z północy na południe, przez cały półwysep biegną góry Apeniny, z najwyższym wzniesieniem w części środkowej masywu - w Abruzzach (Corno Grande, 2912 m) oraz licznymi kotlinami. Tu również jeziora, m.in. Trazymeńskie. Obszar Włoch jest aktywny sejsmicznie - obejmuje czynne wulkany: Wezuwiusz (Półwysep Apeniński), Etna (Sycylia), Stromboli i Vulcano (Wyspy Liparyjskie).
Klimat śródziemnomorski. W górach silnie zaznaczona piętrowość klimatu i środowiska. Okres letni gorący i suchy, zimy chłodne i wilgotne, z dużymi opadami deszczu, w górach śniegu. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy wynoszą: w styczniu 7°C i 76 mm, w lipcu 25°C i 14 mm. Średnia roczna opadów na terytorium kraju od 500 mm (Sardynia, Sycylia) do 3000 mm (Alpy). W okresie letnim pojawia się ciepły i suchy wiatr - sirocco.
Bogata sieć rzeczna, główne rzeki: Pad, Tyber, Adyga, Piawa, Arno, Reno oraz Salso (Sycylia) i Tirso (Sardynia). Na rzekach liczne elektrownie wodne. Naturalną szatę roślinną stanowi makia oraz lasy iglaste i dębowo-sosnowe z pinią i jesionem pokrywające 22% powierzchni. W górach lasy iglaste, łąki alpejskie. Ze zwierząt żyją tu m.in.: gronostaje, króliki alpejskie, koziorożce alpejskie, niedźwiedź brunatny, antylopy, sarny, lisy, wilki, a na Sardynii daniele, muflony i dziki. Świat zwierzęcy i roślinny chroniony jest w wielu parkach narodowych i rezerwatach, m.in.: Gran Paradiso w Alpach, Abruzzo w Apeninach, Etna na Sycylii.
Historia
--------------------------------------------------------------------------------
W starożytności prowincje Półwyspu Apenińskiego zamieszkiwały m.in.: ludy Etrusków, Ligurów, Italików. W VIII w. p.n.e. obszary południowe kolonizowali Fenicjanie i Grecy. W VII w. p.n.e. zdominowane przez Rzymian, którzy od 510 p.n.e. organizują republikę, później cesarstwo Rzymu starożytnego (Rzym starożytny). Ostatni cesarz, Romulus Augustulus, został w 476 n.e. zdetronizowany przez germańskiego wodza pozostającego w służbie rzymskiej, Odoakra, który w 489 uległ z kolei najazdowi germańskich Ostrogotów pod wodzą Teodoryka Wielkiego (471-526).
W VI w. po rozbiciu państwa ostrogockiego północną część Włoch zajęli Longobardowie,
część południowa znalazła się pod panowaniem Bizancjum. W połowie VIII w.
Pepin Mały (751-768) utworzył ze zdobytego na Longobardach egzarchatu raweńskiego
Państwo Kościelne. Państwo longobardzkie upadło w 774, rozbite przez Karola
Wielkiego, który wcielił Włochy północne i środkowe do nowego państwa, koronując
się w 800 na cesarza rzymskiego. 843 Włochy wraz z tytułem cesarskim przypadły
Lotarowi I (840-855).
Po Karolingach przeszły pod panowanie książąt Friuli (IX w.). Południowe (bizantyjskie)
Włochy podbili w IX w. Arabowie. 961 Włochy północne zajął Otton Wielki, który
962 przyjął tytuł cesarza rzymskiego. Odtąd wszyscy cesarze niemieccy starali
się utrzymać zwierzchność nad Włochami, wdając się jednocześnie w trwający
do połowy XII w. konflikt z papieżami o zakres sprawowanej władzy (spór o
inwestyturę). W XI w. południe półwyspu zajęli Normanowie, którzy utworzyli
państwo pozostające w lennej zależność od papieży i toczyli walki z cesarzami
niemieckimi.
W XII w. we Włoszech północnych i środkowych wzrosło znaczenie miast, które
także podjęły walkę z cesarstwem. 1162 Fryderyk I Barbarossa (1152-1190) pokonał
i zburzył Mediolan, jednak w 1176, po przegranej z Ligą Lombardzką pod Legnano,
uznał samodzielność miast włoskich. 1265 tron sycylijski przeszedł w posiadanie
dynastii andegaweńskiej. W XIII i XIV w. we Włoszech północnych powstały potężne
republiki miejskie: Genua, Mediolan, Florencja, Wenecja, które w pełni uniezależniły
się od wpływów cesarskich.
Z czasem panowanie nad podzielonymi politycznie ziemiami włoskimi uzyskały
Hiszpania i Francja. 1494-1559 konflikt pomiędzy tymi królestwami zakończył
się utrzymaniem wpływów w Italii przez Habsburgów (Hiszpanię, a następnie
Austrię). Na mocy pokoju utrechckiego, w 1713 Austria otrzymała Mediolan,
Neapol, Mantuę, Piombino i Sardynię. 1714 książę sabaudzki otrzymał Sycylię,
którą zamienił na Sardynię i 1720 przybrał tytuł króla Sardynii.
1738 pod formalne panowanie hiszpańskie dostał się Neapol i Sycylia, faktycznie
uzyskując niezależność. Toskania w 1736 dostała się pod wpływy Austrii. 1748
Burbonowie hiszpańscy otrzymali Parmę i Piacenzę. W czasie rewolucji francuskiej
na ziemiach włoskich powstała republika cisalpińska, złożona z Lombardii,
części Parmy oraz Państwa Kościelnego, z reszty Państwa Kościelnego utworzono
republikę rzymską, z Genui republikę liguryjską.
Traktatem pokojowym z Campo Formio (1797) Wenecję odstąpiono Austrii. 1805
republikę cisalpińską (od 1802 republikę włoską) przekształcono w królestwo
włoskie, do którego przyłączono republikę liguryjską, 1808 Parmę i Piacenzę,
1809 Państwo Kościelne. Tron królewski objął Józef Bonaparte, brat Napoleona
I, po nim Joachim Murat. Po upadku Napoleona I, Lombardia wraz z Wenecją i
Dalmacją przeszła pod panowanie Austrii, Genua Sardynii, Włochy południowe
wróciły do Burbonów hiszpańskich.
1821 wybuchły powstania w Neapolu i Sycylii, 1830 w Państwie Kościelnym, Modenie
i Parmie. 1848 przeciw Austrii wystąpiła Lombardia i księstwa środkowowłoskie,
którym z pomocą przyszedł król sardyński Karol Albert. Sardyńczycy ulegli
armii cesarskiej w bitwach pod Custozzą (27 lipca 1848) i Novarą (23 marca
1849), zmusiło to Karola Alberta do abdykacji. 1849 tron Sardynii przejął
Wiktor Emanuel II, który wspierany przez Francję i ochotniczą armię G. Garibaldiego
w 1859 wznowił wojnę przeciw Austrii.
Po klęskach pod Magentą i Solferino (czerwiec), Austria oddała Lombardię,
a do zwycięskiej Sardynii przyłączyły się księstwa: florenckie, parmeńskie
i modeńskie. 1860 G. Garibaldi zajął Sycylię. 17 marca 1861 w Turynie Wiktor
Emanuel II przyjął tytuł króla włoskiego. 1866 w nowej wojnie z Austrią Włosi
odzyskali Wenecję, 1870 zajęli Rzym, który stał się stolicą zjednoczonego
Królestwa Włoch.
1869 Włochy zaistniały jako państwo kolonialne, nabywając od miejscowego sułtana
ziemie nad Zatoką Assab, nad Morzem Czerwonym. W ciągu następnych 20 lat zdobyły
zwierzchnictwo nad całą Erytreą (kolonia od 1882). Nie powiodła się próba
zdobycia całej Etiopii (klęska pod Aduą, 1896). Po wojnie z Turcją 1911-1912
Włochy zyskały Trypolis i Cyrenajkę (Libię).
W czasie I wojny światowej, początkowo neutralne, 1915 wypowiedziały wojnę
Austrii, 1916 Niemcom. Traktatem wersalskim uzyskały południowy Tyrol, Trydent
i Triest oraz kilka wysp na Morzu Adriatyckim. 1922 po zajęciu Rzymu przez
faszystów, władza przeszła w ręce B. Mussoliniego. 1929 na mocy porozumienia
rządu włoskiego z papieżem, z Watykanu uczyniono odrębne państwo. 1935-1936
faszystowskie Włochy podbiły Etiopię, w 1939 Albanię i w 1940 przyłączyły
się do wojny po stronie hitlerowskich Niemiec. Przegrana w Afryce 1941-1943
i inwazja aliancka na Sycylii w 1943, spowodowały upadek B. Mussoliniego.
Nowy rząd wypowiedział wojnę Niemcom (13 października 1943), a Włochy do 1945
stały się miejscem walk między wojskami niemieckimi a nacierającymi od południa
aliantami. B. Mussolini został złapany przez włoskich partyzantów podczas
próby przedostania się do Szwajcarii i rozstrzelany 28 kwietnia 1945. W czerwcu
1944, po wejściu aliantów do Rzymu, król Wiktor Emanuel III przekazał władzę
swojemu synowi Umberto II, a w maju 1946 abdykował.
W czerwcu 1946, wraz z wyborami parlamentarnymi, odbyło się referendum, w
którym większość Włochów opowiedziała się za ustanowieniem republiki. 1947
uchwalono republikańską konstytucję (weszła w życie 1 stycznia 1948). W okresie
powojennym Włochy na tle innych krajów europejskich wyróżniały się brakiem
stabilności politycznej (1945-1994 rząd zmieniał się 53 razy). Do 1963 w życiu
politycznym dominowali chrześcijańscy demokraci kierowani przez A. de Gasperiego,
którzy także później wchodzili w skład większości rządów koalicyjnych.
W wyborach z 1976 znaczącą siłą okazali się komuniści, którzy zdobyli przeszło
trzecią część miejsc w izbie niższej parlamentu. Podejmowali oni próby utworzenia
rządu koalicyjnego, który objąć miał chrześcijańską demokrację, socjalistów
i komunistów. Do sformowania sojuszu nie doszło, wobec zdecydowanego sprzeciwu
chadecji. Po wyborach 1980 w parlamencie zawiązała się koalicja socjalistów
z chadekami i republikanami. 1983 przywódca socjalistów B. Craxi został wybrany
pierwszym socjalistycznym premierem Włoch.
Stanął on na czele rządu, w skład którego wchodzili przedstawiciele chadecji,
socjalistów, republikanów, socjaldemokratów i liberałów. Za rządów B. Craxiego
poprawiła się ogólna kondycja gospodarcza, nie udało się natomiast wyrównać
dysproporcji w rozwoju gospodarczym północy i południa kraju. 1987-1988 próby
sformowania rządów podejmowali chadecy - G. Goria, C. De Mita, których koalicyjne
gabinety upadły po kilku miesiącach urzędowania. 1989 po długich negocjacjach,
nową koalicję chadecji, socjalistów i kilku mniejszych partii udało się utworzyć
G. Andreottiemu, który już wcześniej pełnił kilkakrotnie funkcję premiera
(1972-1973, 1976-1979).
1992 Włochami wstrząsnęły skandale polityczne, wywołane ujawnionymi przypadkami
korupcji w polityce i gospodarce (akcja czyste ręce) oraz powiązaniami tych
środowisk z mafią. W przedterminowych wyborach z kwietnia 1992 rządzący chadecy
otrzymali po raz pierwszy mniej niż 30% głosów. Nadal jednak pozostali najsilniejszą
partią w parlamencie. W tych samych wyborach sukces odnotowała prawicowa Liga
Północna, która zyskała czwartą pod względem liczby mandatów reprezentację
w parlamencie. 1992-1994 podjęto kroki dla ustabilizowania systemu politycznego
i gospodarki.
Rozpoczęto prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, ograniczono deficyt budżetowy,
zreorganizowano i ograniczono administrację państwową itp. Kolejne ujawniane
afery korupcyjne, przestępcze powiązania czołowych polityków ze światem wielkiego
biznesu, a nawet z mafią, przyniosły załamanie tradycyjnego układu politycznego.
W wyborach parlamentarnych z marca 1994 Włoska Partia Ludowa, następczyni
chadecji, uzyskała 33 miejsca, a socjaliści, zdobyli jedynie 15 mandatów (na
630 możliwych).
Zwyciężył prawicowy Biegun Wolności (Pollo della Liberta, łącznie 365 mandatów),
koalicja partii: Forza Italia, Ligi Północnej, Sojuszu Narodowego (utworzony
wokół neofaszystowskiego Włoskiego Ruchu Społecznego Prawicy Narodowej) i
dwóch mniejszych ugrupowań. W maju 1994 przywódca partii Forza Italia, S.
Berlusconi, sformował nowy gabinet. Jego rząd rozpadł się już 21 grudnia 1994,
po oskarżeniu S. Berlusconiego o korupcję.
W styczniu 1995 niezależny minister finansów, L. Dini, sformował rząd ponadpartyjny.
Rząd L. Diniego podjął działania na rzecz ograniczenia wydatków państwowych
i zredukowania deficytu budżetowego, nadzorował równy dostęp poszczególnych
partii politycznych do publicznej telewizji, podjął prace nad nową ordynacją
wyborczą do władz lokalnych.
Ustrój polityczny
--------------------------------------------------------------------------------
Republika z dwuizbowym parlamentem - Izbą Deputowanych (630 członków) i Senatem (325 członków). Głową państwa jest prezydent wybierany przez cały parlament na 7 lat.
Gospodarka
--------------------------------------------------------------------------------
Podstawą gospodarki jest przemysł i usługi. Eksploatuje się ropę naftową i gaz ziemny oraz złoża rud cynku, ołowiu, rtęci, boksytów, siarki, soli kamiennej, a także marmurów i materiałów budowlanych. Produkcja środków transportu. Rozwinięty przemysł samochodowy (Fiat, Alfa Romeo), stoczniowy, metalowy, elektroniczny, petrochemiczny, metalurgiczny, włókienniczy, odzieżowy, skórzany, spożywczy (makarony, wina, oliwa). Rybołówstwo.
Użytki rolne stanowią 57% powierzchni. Uprawia się: pszenicę, kukurydzę, ryż, winorośl (1 miejsce na świecie w zbiorach), oliwki (2 miejsce), owoce, migdałowce, rośliny strączkowe, warzywa (głównie pomidory), tytoń, kwiaty. Ponadto hodowla bydła, owiec, trzody chlewnej, drobiu.
Rozwinięta komunikacja: lotnicza, kolejowa, morska i drogowa. Ważnym działem gospodarki Włoch jest turystyka, m.in. dzięki rozbudowanej infrastrukturze. Interesującymi regionami i obiektami turystycznymi są zabytkowe miasta, m.in. Rzym, Florencja, Wenecja, Neapol, Asyż, Piza, Padwa oraz alpejskie ośrodki sportów zimowych, np. Cortina d?Ampezzo i wybrzeże Morza Liguryjskiego - Riwiera Włoska.
Dochód narodowy 14 550 USD na 1 mieszkańca (1990). Struktura zatrudnienia: usługi - 67%, przemysł - 27%, rolnictwo i inne - 6%.Handel zagraniczny: eksportuje się głównie maszyny i samochody (32%), tekstylia (17%), produkty chemiczne (10%) do Niemiec (20%), Francji (15%) i USA (7%), importuje maszyny i pojazdy (26%), produkty chemiczne (15%), surowce (9%) z Niemiec (22%), Francji (15%) i Holandii (6%).
Adresy
--------------------------------------------------------------------------------
Ambasada Republiki Włoskiej
pl. Dąbrowskiego 6, 00-055 Warszawa
tel. 826 34 71; fax 827 85 07; telex 813742 ital pl
e-mail: ambvars@medianet.com.pl
Oficjalna strona rządowa Włoch
http://www.palazzochigi.it/
Przedstawicielstwo przy UE
http://www.europa.eu.int/comm/offices.htm#it
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
http://www.esteri.it/eng/index.htm
Polskie placówki dyplomatyczne
--------------------------------------------------------------------------------
Ambasada RP
via P.P. Rubens 20, Monti Parioli 00197, Roma, Italia
tel. (0.03906) 322-4455, 321-6073, 323-3245
fax 322-3990
e-mail: polski.emb@agora.it
strona www: http://www.ambasciatapolonia.it/